Araştırma ve Yayın Etiği İlkeleri
İAÜD’ye gönderilen bilimsel yazılarda, Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği ile ilişkili yönergeler, ICMJE (International Committee of Medical Journal Editors) önerileri ve COPE (Committee on Publication Ethics)’un Editör ve Yazarlar için Uluslararası Standartları dikkate alınmalıdır. İntihal, verilerde sahtecilik ya da yanıltmacılık, yayın tekrarı, bölerek yayınlama ve araştırmaya katkısı olmayan kişilerin yazarlar arasında yer alması etik kurallar dahilinde kabul edilemez uygulamalardır. Bu ve benzeri uygulamalarla ilişkili herhangi etik bir usulsüzlük durumunda gerekli yasal işlemler yapılacaktır.
- a) İntihal: Başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermek, intihal kapsamında ele alınmaktadır. İntihalden kaçınmak için yazarlar bilimsel kurallara uygun bir şekilde atıf yapmalı ve araştırmaları içerisinde yer alan tüm bilimsel yazılara ait kaynak gösterimine dikkat etmelidirler.
- b) Veride Sahtecilik: Bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan ya da değişikliğe uğratılmış verileri kullanmak, veride sahtecilik kapsamında ele alınmaktadır. Yazarlar verilerini etik kurallar dahilinde toplayarak, süreç içerisinde geçerlik ve güvenirliği etkileyecek bir değişikliğe maruz bırakmadan analiz etmelidirler.
- c) Çarpıtma: Araştırmadan elde edilen kayıtları ya da verileri değiştirmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını değiştirmek ya da şekillendirmek, çarpıtma kapsamında ele alınmaktadır. Yazarlar araştırma süreci ile ilişkili verdikleri bilgilerde dürüst, objektif ve şeffaf olmalıdırlar. Etik kuralları ihlal etmekten kaçınmalıdırlar.
- d) Yayın Tekrarı: Aynı yayını, yapılmış olan önceki yayınlara atıf yapmaksızın ayrı yayınlar olarak sunmak, yayın tekrarı kapsamında ele alınmaktadır. Değerlendirilmek üzere gönderilen yayınların daha önce başka bir yerde yayımlanması ya da değerlendirme sürecinde olması ile ilişkili sorumluluk tamamen yazarlara aittir. Yazarlar tekrardan kaçınmalı, özgün ve orijinal araştırmalarını göndermeye özen göstermelidirler.
- e) Bölerek Yayınlama: Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları ayrı yayınlar olarak sunmak, bölerek yayınlama kapsamında ele alınmaktadır. Yazarlar araştırma bütünlüğünü göz önünde bulundurmalı ve sonuçları etkileyecek bölmelerden kaçınmalıdırlar.
- f) Yazarlık: Araştırmaya katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek ya da katkısı olan kişileri dâhil etmemek, haksız yazarlık kapsamında ele alınmaktadır. Araştırmanın planlanması, tasarımı, verilerin toplanması, analiz edilmesi, değerlendirilmesi, araştırmanın yayına hazırlanması ve son halinin ortaya koyulması aşamalarına tüm yazarlar yeterli düzeyde katkı sağlamış olmalıdırlar.
Etik Kurul İzni
Aşağıda yer alan araştırmalar için “Etik Kurul İzni” gerekmektedir. Makale yazarının kadrosunda yer aldığı kurumdan onaylı “Etik Kurul İzni” alınmalıdır. Etik Kurul izni gerektiren araştırmalar aşağıdaki gibidir:
- Anket, mülakat, odak grup çalışması, gözlem, deney, görüşme teknikleri kullanılarak katılımcılardan veri toplanmasını gerektiren nitel ya da nicel yaklaşımlarla yürütülen her türlü araştırmalar,
· İnsan ve hayvanların (materyal/veriler dahil) deneysel ya da diğer bilimsel amaçlarla kullanılması,
· İnsanlar üzerinde yapılan klinik araştırmalar,
· Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar,
· Kişisel verilerin korunması kanunu gereğince retrospektif çalışmalar,
Ayrıca;
· Olgu sunumlarında “Aydınlatılmış onam formu”nun alındığının belirtilmesi,
· Başkalarına ait ölçek, anket, fotoğrafların kullanımı için sahiplerinden izin alınması ve belirtilmesi,
· Kullanılan fikir ve sanat eserleri için telif hakları düzenlemelerine uyulduğunun belirtilmesidir.
Bu makalelerde kesinlikle “Etik Kurul İzni” makale içinde belirtilmelidir. Makalelerde Araştırma ve Yayın Etiğine uyulduğuna dair ifadeye yer verilmelidir.
Görev ve Sorumluluklar
Yazarın Sorumlulukları: Makalelerin bilimsel ve etik standartlara uygunluğu yazarların sorumluluğundadır, bu nedenle yazarlar, makalenin orijinal olduğunu, daha önce başka bir yerde yayınlanmadığını ve başka bir dilde yayınlanmak üzere değerlendirmede olmadığını garanti etmelidirler. Telif haklarına saygı gösterilmeli ve telif hakkına tabi materyaller gerekli izinlerle kullanılmalıdır. Başka yazarların, katkıda bulunanların çalışmaları ya da yararlanılan kaynaklar uygun şekilde kullanılmalı ve referanslarda belirtilmelidir. Tüm yazarlar, makalenin akademik ve bilimsel doğruluğuna doğrudan katkıda bulunmalıdır; yazarlık için gerekli ölçütleri karşılamayan ancak katkı sağlayanlar ‘teşekkür / bilgiler’ kısmında belirtilmelidir. Finansal ilişkiler, çıkar çatışmaları ve çıkar rekabeti beyan edilmelidir. İnsan öğesi içeren çalışmalarda, katılımcılardan ‘bilgilendirilmiş onam’ alındığı ve etik kurul onayı olduğu belirtilmelidir. Yazar, kesinlikle derginin belirttiği yazım kurallarına uygun olarak makalesini hazırlayarak başvurusunu gerçekleştirmelidir.
Editörün Sorumlulukları: Baş editör, yayına gönderilen makalelerin tarafsız bir şekilde değerlendirilmesini sağlama ve yazarların etnik kökeninden, cinsiyetinden, cinsel yöneliminden, uyruğundan, dini inancından ve siyasi felsefesinden bağımsız olarak adil bir şekilde işlem görmesini temin etme sorumluluğundadır. Baş editör, çıkar çatışmalarına karşı çıkarak hakemlerin tarafsızlık ilkelerine bağlı kalmasını sağlamaktadır. Hakem atama sürecinde tam yetkiye sahiptir ve dergide yayınlanacak makalelerle ilgili nihai kararı vermekle sorumludur.
Hakemlerin Sorumlulukları: Dergimizin yayın süreçlerinde kaliteyi artırmak ve güvenilirliği sağlamak amacıyla, makaleler çift taraflı kör hakemlik sistemiyle değerlendirilir. Bu süreçte, yazar(lar) ve hakemler arasında doğrudan iletişim kurulmaz; değerlendirmeler dergi yönetim sistemi üzerinden gerçekleştirilir ve editör tarafından takip edilir. Hakemler, yalnızca uzmanlık alanlarına giren çalışmaları incelemeli, değerlendirme süresine riayet etmeli ve süreci tarafsızlık ve gizlilik ilkelerine uygun şekilde tamamlamalıdır. Kişisel önyargılardan uzak, etik ve objektif bir yaklaşım benimsemeli, saldırgan ya da aşağılayıcı ifadelerden kaçınarak yapıcı bir dil kullanmalıdırlar. Çıkar çatışması durumunda değerlendirme görevini reddetmeleri ve durumu editöre bildirmeleri beklenir. Ayrıca, bilimsel katkı sağlamak amacıyla atıf önerisinde bulunabilirler; ancak bu öneriler kendi atıf sayısını artırma amacı taşımamalıdır. Değerlendirme sırasında yazar(lar)ın kimlik bilgilerine erişilmesi halinde süreç sona erdirilmeli, incelenen çalışmaların içeriği yalnızca yayınlanmasının ardından kullanılmalıdır. Ret verilen makaleler için gerekçeler ayrıntılı ve açık bir şekilde belirtilmelidir. Bu ilkeler, değerlendirme sürecinin etik, şeffaf ve güvenilir bir şekilde yürütülmesini sağlamayı amaçlar.
Yayıncının Sorumlulukları: Yayıncı, tarafsız editör kararlarının alınmasını sağlamakla yükümlüdür ve editör, dergiye gönderilen çalışmaların tüm süreçlerinden sorumludur; bu süreçlerde ekonomik ya da politik çıkarlar gözetilmez ve nihai karar editör tarafından verilir. Yayıncı, yayımlanan çalışmaların mülkiyet ve telif haklarını koruma, her çalışmanın bir kopyasını saklama ve bilimsel sömürü, intihal ile diğer bilimsel suistimalleri önlemek için gerekli tedbirleri alma sorumluluğunu taşır. Ayrıca, bilimsel sürece destek sağlayarak besleyici, destekleyici ve yatırımcı bir rol üstlenmeli ve en iyi uygulamaların hayata geçirilmesini sağlamalıdır.
Yayın Kurulunun Sorumlulukları: Yayın kurulu, kendi uzmanlık alanlarındaki tecrübe ve deneyimlerini paylaşarak derginin politikası ve kapsamı hakkında tavsiyelerde bulunmalı ve derginin gelişimi için editörle iş birliği içinde çalışmalıdır. Derginin tanıtımını yaparak yeni ve köklü yazarları katkı sağlamaya teşvik etmeli, çıkar çatışması kurallarına uyulmasını sağlamalı ve dergiye gönderilen makaleleri gözden geçirmelidir. Ayrıca, güncel gelişmeleri ve değişiklikleri takip ederek dergi süreçlerine aktif katkıda bulunmalıdır.
